Δήμοι: Από τον Καλλικράτη στο «Παρατηρητήριο» και τη μέγγενη της επιτροπείας

Νίκος Αδαμόπουλος*

• Αδύνατη η άσκηση φιλολαϊκής πολιτικής στη σημερινή τοπική αυτοδιοίκηση

Μια φορά κι έναν καιρό οι δήμοι ήταν θεσμός αυ­τοδιοίκησης - που λέει ο λόγος διότι ποτέ στη ου­σία δεν ήταν, εκτός από μια μικρή περίοδο κατά την οποία το ΕΑΜικό κίνημα δημιουργούσε τους δικούς του θε­σμούς παλεύοντας ενάντια στο φασισμό και τη γερμανική κατοχή.

Σήμερα ούτε σαν αστείο δεν μπορεί να ει­πωθεί πως οι εργαζόμενοι, συνολικά οι πο­λίτες στις τοπικές κοινωνίες, μπορούν μέσω του θεσμού της πρωτοβάθμιας αιρετής δι­οίκησης, τους δήμους ή τις περιφέρειες, να καθορίσουν τη ζωή τους σε όλο το φάσμα των αναγκών.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πού­με πως οι δήμοι πλέον δεν είναι παρά αποκεντρωμένες υπηρεσίες του κεντρικού κράτους, με όργα­να διοίκησης αιρετά μεν, δημάρ­χους και δημοτικά συμβούλια, απόλυτα υποχρεωμένα δε μέσα από ένα πλέγμα νόμων να εφαρ­μόζουν και να υλοποιούν ης υπα­γορευμένες χωρίς καμία παρέκ­κλιση πολιτικές και κατευθύνσεις της κεντρι­κής διοίκησης σε όλα τα ζητήματα. Με την υπαγωγή της χώρας μας στην τρόικα και το μνημόνιο, ο πρώτος νόμος που φρό­ντισαν να περάσουν στο πλαίσιο των αντι­δραστικών αναδιαρθρώσεων του κράτους ήταν ο Καλλικράτης, η νέα αρχιτεκτονική, όπως λένε, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Έτσι από την αρχή του 2011 αλλάζει δρα­ματικά το τοπίο στους ΟΤΑ με την εφαρμο­γή του Καλλικράτη, μιας βαθιά αντιδραστι­κής μεταρρύθμισης στο κράτος και την τοπι­κή διοίκηση, με στόχο την προσαρμογή στις συνθήκες κρίσης, για την καλύτερη λειτουρ­γία του καπιταλιστικού συστήματος, ώστε τα βάρη για τα «σπασμένα» να φορτωθούν μέ­σω των δήμων στους εργαζόμενους. Να σημειώσουμε ότι αυτού του τύπου οι αλ­λαγές δεν συνιστούν λιγότερο κράτος ή ένα καλό αποκεντρωμένο κράτος. Αντίθετα ενι­σχύουν τον επιτελικό του ρόλο για την εκ­πλήρωση των κύριων λειτουργιών του. Εξυ­πηρετούν την κίνηση και κερδοφορία του κε­φαλαίου σε τοπικό επίπεδο, τους βασικούς άξονες της πολιτικής τους σε θέματα οικο­νομίας, εργασίας, εκμετάλλευσης του χώρου και του περιβάλλοντος και αντιδημοκρατι­κής θωράκισης του αστικού πολιτικού συ­στήματος.

Συνολικά οι μηχανισμοί αυτοί με τον Καλ­λικράτη γίνονται περισσότερο ταξικοί, παρα­χωρώντας το σχεδιασμό και πολλές λειτουρ­γίες του κατευθείαν στην εξυπηρέτηση του ιδιωτικού κεφαλαίου, σε όλες τις γεωγραφι­κές βαθμίδες του.

Οι συνενώσεις δήμων και κοινοτήτων (από 1.025 σε 305) δεν έγιναν για την καλύτερη λειτουργία τους και τη βελτιωμένη κάλυψη των αναγκών των τοπικών κοινωνιών αλλά για τη διευκόλυνση της εφαρμογής των νέ­ων αντιλαϊκών αντεργατικών πολιτικών που υπαγορεύονταν από τα μνημόνια, την τρόι­κα, ης ανάγκες του κεφαλαίου στις νέες συν­θήκες και τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Με τον Καλλικράτη ανοίγει ο δρόμος, πρώ­το, για τη μεταφορά μεγάλου αριθμού αρμο­διοτήτων (πολλές από αυτές κοινωνικής πο­λιτικής) από το κεντρικό στο τοπικό κράτος, με παράλληλη τεράστια μείωση της χρημα­τοδότησης τους• δεύτερο, τη χάραξη συνο­λικότερης πολιτικής τοπικά για την εύρυθ­μη λειτουργία της αγοράς, δηλαδή την άρ­ση περιορισμών ανταγωνιστικότητας, την ενίσχυση της απρόσκοπτης λειτουργίας για την κερδοφορία του κεφαλαίου, σε έργα και δράσεις σε τοπικό και περιφερειακό επίπε­δο (π.χ. επιχειρησιακά προγράμματα, τοπι­κά σύμφωνα απασχόλησης, εργασιακές σχέ­σεις κλπ.)• τρίτο, τη θεσμική οργάνωση για την εφαρμογή του οικονομικού προγράμμα­τος και των δημοσιονομικών ευθυνών (δη­λαδή δυνατότητα επιβολής φόρων) της το­πικής διοίκησης,

Βασική επιδίωξη όλων αυτών των αλλαγών σε συνδυασμό με τη συνολικότερη διαδικα­σία περιστολής του δημόσιου τομέα είναι η κατάργηση και εμπορευματοποίηση των κοι­νωνικών παροχών η ιδιωτικοποίηση κερδο­φόρων τομέων και η ενίσχυση του κεφαλαί­ου, ντόπιου και ξένου.

Αυτό επιτυγχάνεται πρώτ' από όλα με τον οικονομικό στραγγα­λισμό και την κατάργηση οποιασ­δήποτε σχετικής οικονομικής αυ­τοτέλειας (αν υπήρχε), από τη μια, και από την άλλη με τον απόλυ­το οικονομικό έλεγχο στο περιε­χόμενο και την κατεύθυνση των δαπανών. Με το τρόπο αυτό, δρά­σεις και έργα στους δήμους για να υλοποιηθούν αναγκαστικά θα πρέπει να συν­δεθούν απόλυτα είτε με το χρηματοτπστωτικό κεφάλαιο είτε με το κατασκευαστικό κλπ. Πολύ σημαντικές αρμοδιότητες στους τομείς της υγείας, της παιδείας, της απασχόλησης, του περιβάλλοντος, των μεταφορών δόθη­καν στους δήμους που αδυνατούν να αντε­πεξέλθουν μετά την παρακράτηση των επι­χορηγήσεων και το πετσόκομμα λόγω μνη­μονίου, τα οποία με τον ίδιο ρυθμό συνεχί­ζονται και σήμερα.

Οι δήμοι οδηγούνται σε οικονομική κα­τάρρευση. Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ) έχουν μειωθεί πλέον κατά 60%. Με τα χρήματα αυτά οι δήμοι καλύπτουν επιπλέ­ον πληρωμές στις νέες μεταφερόμενες αρμο­διότητες. Ακόμη μεγαλύτερη υπήρξε η μείω­ση της ΣΑΤΑ, (επιχορήγηση για επισκευές, συντηρήσεις και μικρές επενδύσεις). Υπάρχουν δήμοι, μεγάλοι δήμοι μάλιστα όπως ο Δήμος Αθηναίων, που δεν έχουν ούτε ένα σακί τσιμέντο, που λέει ο λόγος. Οι υπάρ­χουσες κυρίως κοινωνικές, πολιτιστικές και αθλητικές υπηρεσίες διαλύονται με τις συγ­χωνεύσεις και καταργήσεις 4.500 νομικών προσώπων και δημοτικών επιχειρήσεων. Παράλληλα οι εκατοντάδες υπερχρεωμέ­νοι ΟΤΑ (υπολογίζονται στο 90% του συ­νόλου) μπαίνουν αυτόματα στην επιτήρη­ση και τον έλεγχο και τους αφαιρείται η δυ­νατότητα για οποιοδήποτε έργο και δράση. Στην ήδη εξαιρετικά επιβαρημένη κατάσταση στους ΟΤΑ από την εφαρμογή του πρώτου μνημονιακού νόμου, που ήταν ο Καλλικράτης, έρχεται τώρα το τρίτο και τέταρτο μνη­μόνιο να δώσει τη χαριστική βολή. Η δεινή οικονομική κατάσταση από τις συ­νεχείς περικοπές πόρων έχει φέρει τους πε­ρισσότερους δήμους στα πρόθυρα της οικο­νομικής κατάρρευσης. Αδυνατούν να πλη­ρώσουν ακόμη και τους λογαριασμούς της ΕΥΔΑΠ ή άλλα λειτουργικά έξοδα, μέχρι και τους μισθούς των εργαζομένων. Έτρεχαν το προηγούμενο διάστημα να φέρουν ρυθμί­σεις ώστε να αποφύγουν τις κατασχέσεις λό­γω χρεών και οφειλών. Καθημερινά προστίθενται επιβαρύνσεις και διαμορφώνεται μια κατάσταση με την οποία οι δήμοι θα οδηγηθούν σε στάση πληρωμών και διακοπή παροχής των mo κρίσιμων κοι­νωνικών υπηρεσιών προς το λαό και τη νε­ολαία Υπηρεσίες όπως σχολικές επιτροπές, μεταφορές μαθητών, δημοτικά ιατρεία, ΚΑ-ΠΗ, πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι», προνοιακές παροχές, καθαριότητα, δημοτικά έρ­γα, περιβάλλον, πολιτισμός, αθλητισμός υπολειτουργούν, κοινωνικές και προνομιακές δράσεις καταρρέουν.

Το Οικονομικό Παρατηρητήριο, που έχει στηθεί να παρακολουθεί την πορεία εκτέ­λεσης των προϋπολογισμών των δήμων, σε οποιαδήποτε παρέκκλιση σε υποχρεώ­νει αμέσως σε αναμόρφωση και περικοπές, ειδάλλως μπαίνεις σε καθεστώς επιτροπεί­ας και σκληρής προσαρμογής, στη συνέχεια. Η υποχρεωτική οικονομική επιτροπεία ου­σιαστικά καταργεί τους δημάρχους και αυ­τομάτως μετατρέπει ολοκληρωτικά τους δή­μους σε φοροεισπράκτορες και μεσάζοντες μεγαλοεργολαβικών συμφερόντων σε όλους τους τομείς.

Πολλοί δήμοι έχουν μπει ήδη σε καθεστώς «εξυγίανσης» των οικονομικών τους. Το πρό­γραμμα «εξυγίανσης» περιλαμβάνει επιτήρη­ση, έλεγχο, περικοπές δαπανών, καταργή­σεις υπηρεσιών, απολύσεις και άλλες ποινές. Με το «μνημόνιο» στους δήμους τα κονδύ­λια που αποδίδει το κράτος, χρήματα που σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από το ΦΠΑ και το ΤΑΠ, δηλαδή φόρους των εργαζομέ­νων, θα δοθούν στις τράπεζες και τους προ­μηθευτές για την αποπληρωμή των δανείων και του χρέους. Επιπλέον οδηγεί στην κα­τάργηση και παραπέρα ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών τους, σε απολύσεις προσωπικού και στην εκποίηση της περιουσίας τους. Συ­νέπεια αυτών η ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυν­ση των δημοτών, η χειροτέρευση των υπηρε­σιών και η συνολική αποσάθρωση των ερ­γασιακών σχέσεων. Η κατάσταση αυτή υπο­χρεώνει πρακτικά τους ΟΤΑ στη φορομπηξία, τους οδηγεί να αυξήσουν τα υπάρχοντα δημοτικά τέλη (καθαριότητα - ηλεκτροφωτισμός, τροφεία σε παιδικούς σταθμούς) να προσθέσουν καινούργια σε μια σειρά υπηρε­σίες οι οποίες παρέχονταν δωρεάν μέχρι σή­μερα, π.χ. αθλητικές - πολιτιστικές δραστη­ριότητες, υπηρεσίες πρόνοιας κ.ά Η οικονομική πολιτική αυτή, σε συνδυασμό με το ήδη διαμορφωμένο θεσμικό πλαίσιο (ΣΔΙΤ, συμβάσεις παραχώρησης, ΚΟΙΝ-ΣΕΠ), έχει στρώσει το έδαφος παράδοσης των υπηρεσιών των ΟΤΑ στα επιχειρηματι­κά συμφέροντα.

Αυτή ακριβώς είναι και η επιδίωξη για τους δήμους του μέλλοντος που σχεδιάζουν, υπό την υψηλή εποπτεία των Ράιχενμπαχ και Φούχτελ και τη συμβολή Ελλήνων δημάρ­χων και κυβερνητικών παραγόντων της συγκυβέρνησης. Χαρακτηριστικές είναι οι συ­ναντήσεις στο πλαίσιο της ελληνογερμανικής συνέλευσης που έγιναν πέρυσι στη Θεσ­σαλονίκη και κυρίως η φετινή συνάντηση στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας με συμμε­τοχή τουλάχιστον 250 παραγόντων από ελ­ληνικής πλευράς.

Ο βασικός τους στόχος είναι πλέον η προώ­θηση της παράδοσης σε επιχειρηματικούς ομίλους, ντόπιους, ευρωπαϊκούς και άλλους, κρίσιμων τομέων όπως η διαχείριση απορ­ριμμάτων. Σημαντικό ρολό στην κατεύθυν­ση αυτή παίζουν οι χρηματοδοτήσεις από τα διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα ΕΣΠΑ κ.λπ. Ιδιαίτερα για το ΕΣΠΑ, το ποιοτικό βήμα με τα τελευταία μέτρα είναι ότι όχι απλώς οι κατευθύνσεις των χρηματοδοτή­σεων από την ΕΕ καθορίζουν πού πάνε τα χρήματα, αλλά θα ελέγχονται κεντρικά από την ΕΕ και τον Ράιχενμπαχ οι διαθέσεις των πόρων, ποια έργα και ποια προγράμματα θα χρηματοδοτηθούν.

Παράλληλα, η ουσιαστική απαγόρευση προ­σλήψεων έχει διαλύσει σημαντικές υπηρε­σίες και κοινωνικές δομές, ενώ έχει αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι χιλιάδων απολύ­σεων εργαζομένων με διαφόρους τρόπους. Είναι φανερό πως μέσα σε ένα τέτοιο πλαί­σιο λειτουργίας είναι αδύνατο με οποιοδήπο­τε δήμαρχο ή σύνθεση δημοτικού συμβουλί­ου και άλλων οργάνων να εφαρμοστεί δια­φορετική πολιτική στους δήμους και να αντιμετωπιστούν οι πραγματικές ανάγκες των δημοτών στις τοπικές κοινωνίες. Ο αγώνας στους δήμους από τα mo μικρά έως και τα μεγαλύτερα προβλήματα χρειάζεται να συν­δεθεί άρρηκτα με τον αγώνα για τη συνολι­κή ανατροπή της επίθεσης και των θεσμών και οργάνων που την υλοποιούν, όπως είναι και οι δήμοι σήμερα, χωρίς αυταπάτες δια­φορετικής διαχείρισης.

* Ο Ν. Αδαμόπουλος είναι πρόεδρος του Δ.Σ. του Σωματείου Εργαζομένων Δήμου Νέας Ιωνίας και μέλος του ΓΣ της ΑΔΕΔΥ με τις Παρεμβάσεις

δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΡΙΝ, 29.12.2013